YERKÜRE ÜZERİNDEKİ BÜYÜK BİYOMLAR

Biyomlar; benzer iklim, toprak, bitki örtüsü ve doğal ortam koşullarına sahip alanların ortak adıdır. Biyomlar genel olarak karasal ve su biyomları olmak üzere iki grupta incelenmektedir. Karasal biyomlar, biyomda hâkim bitki topluluğuna göre, su biyomları ise suyun kimyasal özelliğine göre sınıflandırılmaktadır.

1. KARASAL BİYOMLAR

TROPİKAL YAĞMUR ORMANLARI BİYOMU
*Yayılım Alanı
0-10° Kuzey ve Güney enlemleri arasında kalan Amazon ve Kongo havzaları ile Okyanusya adalarında görülmektedir.

*İklim Koşulları
Ekvatoral iklim kuşağında sıcaklık ortalaması 25 C°‘nin üzerindedir. Günlük ve yıllık sıcaklık farklılıkları oldukça düşüktür. Yıllık yağış miktarı 2000 mm’den fazladır. Hemen her gün şiddetli yağmurların görüldüğü bu bölgelerde, sıcaklık değerlerinin de yüksek olması, Dünyanın canlı çeşitliliği bakımından en zengin biyomu olmasına yol açmıştır.

*Bitki Örtüsü
Dev boyutlu ağaçlar ile uzunluğu kilometrelerce olan orman altı sarmaşıklarının yanı sıra, çeşitli boy ve tiplerde yoğun bir bitki topluluğuna ev sahipliği yapmaktadır. Tropikal ormanlar yıl boyu yeşil kalmaktadır.

*Hayvan Türleri
Fil, şempanze, orangutan, antilop, leopar, çeşitli yılan türleri ve çok sayıda sürüngenden oluşmaktadır.

SAVAN BİYOMU
*Yayılım Alanı
Her iki yarımkürede de 10-30° enlemleri arasında görülmektedir. Özellikle Brezilya, Hindistan ve Güney Afrika’da görülen bir biyomdur.

*İklim Koşulları
Dev boyutlu ağaçlar ile uzunluğu kilometrelerce olan orman altı sarmaşıklarının yanı sıra, çeşitli boy ve tiplerde yoğun bir bitki topluluğuna ev sahipliği yapmaktadır. Tropikal ormanlar yıl boyu yeşil kalmaktadır. Yazı bol yağışlı, kışları ise kurak geçen, sıcaklık değerlerinin yüksek olduğu bir biyomdur. Yağış miktarı 1000 mm’den fazladır. Sıcaklık 20 C’nin altına düşmez.

*Bitki Örtüsü
Tropikal ormanlar ile çöller arasındaki bölgede yer alan, yaz yağışlarına bağlı olarak ortaya çıkan uzun boylu ot topluluklarına savan adı verilmektedir. Savanların içinde yer yer ağaç topluluklarına rastlanmaktadır. Örneğin, savan bölgelerinden geçen akarsu boylarında görülen ormanlara park ve galeri ormanları adı verilmektedir.

*Hayvan Türleri
Savanlar çok geniş bir memeli topluluğuna ev sahipliği yapmaktadır. Zebra, zürafa, babun, aslan, çita, bizon, deve kuşu ve timsah gibi türler bu kuşakta yaşamaktadır.

SICAK ÇÖL BİYOMU
*Yayılım Alanı
Sıcak çöller iki gruba ayrılmaktadır. Bunlardan ilki dönenceler çevresinde görülen sürekli yüksek basınç kuşaklarında ortaya çıkan çöllerdir. Büyük Sahra, Atakama, Nabib, Büyük Avustralya ve Arap çölleri bu tip çöllerdendir. Diğer çöller ise karaların deniz etkisinden uzak iç kesimlerinde görülmektedir. Bunların en tipik örneği Gobi ve Taklamakan çölleridir.

*İklim Koşulları
Yıllık yağış miktarı 200 mm’den az olan alanlar çöl olarak adlandırılmaktadır. Buralarda günlük ve yıllık sıcaklık farklılıkları oldukça yüksektir. Gün içinde sıcaklık anormal olarak yükseldiğinden buharlaşma çok şiddetlidir.

*Bitki Örtüsü
Çöl bölgelerinde bitki yaşaması için gerekli ortam koşulları yoktur. Ancak Kuzey Amerika’daki çöllere özgü kaktüs türü bitkilere rastlanabilmektedir.

*Hayvan Türleri
Deve, çöl tilkisi, yer sincabı, fare türleri ve bazı böcekler çöllerde yaşayabilmektedir.

ILIMAN YAPRAK DÖKEN ORMANLAR BİYOMU
*Yayılım Alanı
Yaprağını döken ormanların yayılım alanı oldukça geniştir. Hem ılıman okyanusal iklim bölgelerinde hem de muson iklim kuşağında görülmektedirler. Muson Asyasının (Çin, Hindistan ve Japonya) ormanları genellikle az sayıda bitki türünün yoğun olarak görüldüğü yerlerdir. Orta kuşak yaprak döken ormanları ise yükseltinin az olduğu yerlerde görülmektedir.

*İklim Koşulları
Yağış ve sıcaklık değerlerinin orman oluşumuna elverişli olduğu yerlerde görülen bu biyom, yağışın 800 mm’den fazla sıcaklığın genelde sıfırın altına inmediği bölgelerde görülebilmektedir.

*Bitki Örtüsü
Sonbaharda sıcaklık değerlerinin düşmesine bağlı olarak yaprağını döken ağaçlar ve bu ağaçların altında yaşayan zengin orman altı florası bu biyomun karakteristik bitkilerini oluşturmaktadır.

*Hayvan Türleri
Kartal, ayı, sincap, kurt, tilki, fare, geyik, çakal, köstebek, kurbağa ve timsah.

ILIMAN ÇAYIRLAR BİYOMU
*Yayılım Alanı
İklim koşullarının uygun olduğu yerlerde, genellikle de 20-60° enlemleri arasında karaların iç kesimlerinde görülmektedirler.

*İklim Koşulları
Yağış miktarının 200-600 mm arasında değiştiği, kış aylarında sıcaklığın zaman zaman sıfırın altına düştüğü koşullarda ortaya çıkmaktadırlar. Bu biyomun görüldüğü yerlerde yağış rejimi genellikle düzensizdir. En fazla yağış ilkbahar ve yaz aylarında görülmektedir.

*Bitki Örtüsü
Step, çayır ve preriler genellikle benzer türlerden oluşmaktadır. Step ve preriler genellikle yarım metreyi geçmeyen kısa ot topluluklarıdır. Yaz yağışlarının fazla olduğu yüksek yerlerde ise daha uzun ve gür otlaklar yer alır. Bunlara çayır adı verilmektedir.

*Hayvan Türleri
Lama, bizon, antilop, zebra, zürafa, fil ve bufalo.

ÇALI BİYOMU
*Yayılım Alanı
Farklı iklim bölgelerinde gruplar halinde görülseler de en tipik şekilde 30-40° enlemlerinde Akdeniz iklim kuşağında görülmektedirler.

*İklim Koşulları
Yaz aylarının sıcak ve kurak kış aylarının ılık ve yağışlı geçtiği bölgelerde görülmektedirler. Bu alanlarda yaz kuraklıkları şiddetli, kış yağışları fazladır.

*Bitki Örtüsü
Ana bitki örtüsünü oluşturan orman ağaçlarının ortadan kalkmasıyla bodur çalı ve ağaççıklar ortaya çıkmıştır. Bunlar Akdeniz kuşağında maki, Amerika’da şaparol olarak adlandırılırlar.

*Hayvan Türleri
Çakal, yabani koyun, keçi, tavşan, kurt, çalıkuşu, tilki, puma ve kokarca.

İĞNE YAPRAKLI ORMAN BİYOMU
*Yayılım Alanı
Sıcaklık değerlerinin geniş yapraklı ağaçların yaşamasına izin vermediği yüksek kesimler ile sert karasal iklim koşullarının yaşandığı Kanada, Sibirya ve İskandinavya gibi alanlarda görülmektedir.

*İklim Koşulları
Yağış miktarı genellikle 600 mm’den yüksek, sıcaklık ortalaması 6° C’den daha fazla olan yerlerde görülen bitki topluluğudur. Yer yer daha düşük sıcaklık değerlerinin bulunduğu yerlerde de görülebilmektedir. Orta kuşakta özellikle yüksek kesimlerde görülmektedir.

*Bitki Örtüsü
Tayga ormanları olarak adlandırılan bu bitkiler genellikle sağlam gövdeli ve soğuğa karşı dayanıklıdır. Soğuğa karşı dayanıklı olmaları nedeniyle boreal (soğuk bölge) ormanları olarak da adlandırılırlar.

*Hayvan Türleri
Samur, vizon, vaşak, kunduz, geyik, ayı, tilki, kartal, kurt, baykuş, su samuru.

TUNDRA BİYOMU
*Yayılım Alanı
Genellikle kuzey yarımkürede 60-70j enlemleri arasında görülmektedirler. Kanada, İskandinavya ve Sibirya’nın kuzeyi en belirgin biçimde görüldükleri bölgelerdir.

*İklim Koşulları
Yıl boyunca toprağın donmuş halde olduğu tundra kuşağında yaz aylarında sıcaklık sıfırın üzerine çıkmaktadır. Yağış miktarı genellikle 250 mm’den daha azdır.

*Bitki Örtüsü
Yaz aylarında ortaya çıkan bataklık alanlarda çok kısa ot toplulukları görülür. Bu ot toplulukları tundra olarak adlandırılmaktadır. Tundralar çok kısa otlar ile yosun ve likenlerden oluşmaktadır.

*Hayvan Türleri
Kutup tilkisi, ren geyiği, impala, misk öküzü, boz ayı, karibu, palyaço ördek ve bazı kuş türleri. Sıcaklık daima sıfırın altındadır. Tümüyle buzullarla kaplı olan bu bölgede gece gündüz süreleri oldukça uzundur. Bu nedenle daimi olarak yaşayan canlılar görülmez. Yalnızca yaz aylarında bölgede bulunan fok, kutup ayısı ve penguen gibi canlılar ile bazı kuş ve balık türleri eriyen buzulların kenarına yerleşmektedir.

 

DAĞ BİYOMU
Sıcaklık ve yağış koşullarının yükseldikçe değişmesine bağlı olarak belirli bir yükseltiden itibaren ağaç türü bitkiler görülmez. Bu sınıra orman üst sının, adı verilmektedir. Orman üst sınırının üzerinde genellikle kısa boylu otlar görülür. Daha yüksek yerlerde ise bitkiler de ortadan kalkmaktadır. Bu sınır ise bitki üst sınırı olarak adlandırılmaktadır. Dağlık alanlar iç içe geçmiş ve yükseltiye bağlı olarak sıralanmış bitki topluluklarından oluşmaktadır. Yüksek dağlık alanlarda dağ keçisi, kartal, Tibet öküzü (yak), kar tavşanı ve yırtıcı hayvanlar görülmektedir.

 

2. SU BİYOMLARI
Deniz Biyomları
Dünyayı genel anlamda çepeçevre kuşatan okyanus ve denizlerde var olan biyomdur. Çok zengin ve değişken bir canlı topluluğuna ev sahipliği yapan denizler canlı yaşamının ve besin zincirinin vazgeçilmez bir parçasıdır. Denizlerde bitkisel planktonlar, hayvansal planktonlar, balık türleri, memelilerden yunus ve balinalar, denizyıldızı ve denizanası gibi çok zengin bir canlı topluluğu barınmaktadır.

Tatlı Su Biyomları
Akarsu ve göl biyomları olarak ayırt edilmektedirler. Genellikle canlı çeşitliliği sınırlıdır. Saz, kamış, nilüfer gibi bitkiler ile balık, kurbağa ve böcekler görülmektedir.