TÜRKİYE’DEKİ AKARSULAR
Türkiye’nin coğrafi konumu, çok değişik bölgelerdeki denizlere ve kapalı havzalara dağılan çok karmaşık bir akarsu ağı yaratır. Kıyıya paralele uzanan sıradağların denize bakan yüzlerinde hızlı akışlı, kısa boylu çok sayıda akarsu görülür. Büyük akarsular ise, bu dağları enine yararak, yer yer vadilerini iyice derinleştirip genişleterek uzanırlar. Bu büyük akarsular, iç bölgelerde geniş alanların sularını toplarlar. Batıda Ege Denizi’ne doğru akan ırmaklar ise, denize dik uzanan dağlar arasında açtıkları vadilerde akarlar. Denize çıkışı bulunmayan (kapalı) havzalar, ülke yüz ölçümünün yaklaşık 1/7’sini kaplar. Tuz Gölü, Van Gölü, Akdeniz Göller Bölgesi (Beyşehir, Eğridir, Burdur) kapalı havzaların başlıca su birikme yerleridir. Orta Anadolu’da denize açılmayan akarsular, Tuz Gölü dışında da göller, bataklıklar, sazlıklar oluşturur. Batı Toroslar üstünde yer alan Göller Bölgesi ise, kalkerli taban nedeni ile aslında geniş bir yer altı akarsu ağı içinde kalır. Akdeniz kıyı dağlarında fışkıran Düden’de olduğu gibi bu sular çeşitli çıkış noktaları bulur. Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu sularının önemli bölümü Fırat, Dicle ve kolları tarafından Basra Körfezi’ne taşınır. Ancak en doğuda Aras ve daha sonra Kura’yı oluşturacak küçük akarsular Hazar Denizi’ne açılır. Karadeniz’e dökülen Kızılırmak, ülke sınırları içinde en uzun akarsudur. Çoruh, Yeşilırmak ve Sakarya’da Karadeniz’e açılır. Susurluk Çayı, Marmara Denizi’ne dökülen en önemli akarsudur. Gediz, Küçük Menderes ve Büyük Menderes Ege Denizi’ne dökülür. Ayrıca Yunanistan sınırını çizen Meriç, Trakya bölümünün başlıca akarsu ağını oluşturan Ergene’yi de alarak Ege Denizi’ne açılır. Göksu, Seyhan ve Ceyhan, Akdeniz’e dökülen en önemli ırmaklarıdır. Öte yandan, Suriye’den gelen Asi (Orontas), ülke içinde 97 km.’lik bir yay çizerek sularını Akdeniz’e boşaltır. Türkiye’nin ırmakları, mevsimlere göre değişen, düzensiz akışlıdır. Ya kuraklığının yarattığı cılızlaşma, ilkbaharda, yerini eriyen karlar ve yağan yağmurların yarattığı gür akışa bırakır. Doğu Karadeniz Bölgesi hemen hemen her mevsim yağışlı geçtiği için, bu bölge ırmaklarında önemli bir su azalması görülmez. Ama dik akarsu yatakları, burada da, akışı düzensiz kılar. Doğu Anadolu’ da yüksek, dar ve derin vadiler boyunca akan ırmakların suyu kışın azalır. Yine de eriyen karlar sürekli ve bol bir akış sağlar.
AKDENİZ BÖLGESİNDEKİ AKARSULAR
SEYHAN
Zamantı Suyu ile Göksu Irmağı’nın Adana il sınırları içinde, Dezmir Dağı yakınlarında birleşmesiyle oluşur. Güneye doğru akarak Toros Dağları’nı aşar ve Adana Ovası’na çıkar. Burada sağdan en önemli kolu Çakıt Suyu’nu alır. Ovada menderesler çizdikten sonra Tarsus Çayı ağzının 3 kilometre doğusunda Deli Burun adı verilen bir çıkıntı oluşturarak Akdeniz’ e dökülür. Uzunluğu 560 km.’dir.
CEYHAN
Söğütlü ve Hurma Çayları’nın birleşmesi ile oluşur. Göksun Çayı’nı aldıktan sonra Berit ve Engizek Dağları arasındaki dar ve ormanlık boğazlardan geçip, Maraş Dağı’nın batı uzuna yönelir ve buralarda en önemli kolu olan Aksu‘yu alır. Amanos Dağları’nın batısından geçerek güneye iner, sonra Bahçe’ den gelen Bulanık Suyu’ nu alır ve Çukurova’ ya çıktıktan sonra bir çok menderes çizerek, Doğu yönünde Yumurtalık (Aya) Limanı’ nın önündeki deltayı oluşturup denize dökülür. Uzunluğu 509 km’dir.
ASİ IRMAĞI
Suriye’ den doğup Türkiye’ de Akdeniz’ e dökülen 380 km uzunluğundaki ırmağın 92 km.’si Türkiye topraklarında akar. Suriye’ de, Lübnan ve Antilübnan Dağları arasından doğar. Bir süre Türkiye-Suriye sınırını çizdikten sonra Amanos ve Kas Dağları arasından geçip Amik Ovası ‘ nı sulayarak Samandağı önünde Akdeniz’ e dökülür. Kışın ve ilkbaharda en yüksek debiye ulaşan suları yazın azalır.
MANAVGAT ÇAYI
Batı Toroslar’ın güney yamaçlarından doğar (Akdağlar). Güneye doğru ormanlık bir alan içinde akar. Manavgat’ın 3 km. kadar kuzeyinde ünlü Manavgat Çağlayan’ını oluşturur. Manavgat Çağlayan’ından sonra çayın suları hızını yitirerek Antalya Körfezi’ ne dökülür. Uzunluğu 93 km.’dir. Ülkemizin debisi en düzenli olan akarsuları arasındadır. Üzerinde kurulan Oymapınar Barajı, 1980 de işletmeye açıldı.
DALAMAN ÇAYI
Teke yöresini batısında Yeşilgöl Dağı’ndan doğar, Horzam adı ile kuzeye akarak Acıpayan Ovası’na girer. Kireniş Suyu adıyla güneybatıya kıvrılarak Dalaman Ovası’na iner ve Akdeniz’ e dökülür. Uzunluğu 229 km.’dir.
AKSU ÇAYI
Eğridir Gölü’nden doğar. Antalya’nın 18 km doğusunda Aksu bucağından geçerek Akdeniz’e dökülür. Uzunluğu 136 km.’dir. Yer altı suları ile beslenir. Yıl boyu suları boldur.
GÖKSU
Toroslar’ da Kartal Dağından doğarak, Taşeli Yaylasından geçip Silifke yakınında Akdeniz’e dökülen Göksu Irmağı’nın uzunluğu 308 km.’dir.
MARMARA BÖLGESİNDEKİ AKARSULAR
SUSURLUK ÇAYI
Simav kasabasının güneyinde Şaphane Dağı’nın Kalaycıkırı Tepesi’nden doğar. Simav Ovası’ndan ve aynı adı taşıyan gölden geçer. Dağlar arasında daralıp genişleyen bir vadiden geçtikten sonra Sındırgı yakınında kuzeye yönelen akarsu, buraya dek Simav Çayı adını taşır. Balıkesir Ovası’nın doğusundan geçerek Susurluk Ovası’na iner. Karacabey Ovası ve Güney Marmara Dağları arasındaki Karacabey Boğazı’ndan geçerek Tirilya ve Ballıkaya açıklarında Marmara Denizi’ne dökülür. Bu kesimi küçük tonajlı gemilerin ulaşımına olanaklıdır. Uzunluğu 321 km. olan Susurluk Çayı’nın en önemli kolları, Kocaçay ve Kirmasti Suyu’dur. Yazın ırmağın suları azalarak derinliği 25 cm ye’ düşer.
GÖNEN ÇAYI
Kazdağı eteklerinden doğan Gönen Çayı, Bakırçay, Kazak ve Akkayası çaylarını aldıktan sonra büyür ve güneybatı-kuzeydoğu doğrultusunda dar boğazlar içinde akarak Gönen Ovası’na iner. Burada alüvyonlar içerisinde kıvrımlar yapan ırmak, batıdan Kocadere’yi, doğudan Çakıroba Çayı’nı alarak Misakça’nın batısında Marmara Denizi’ ne dökülür. Uzunluğu 134 km. olan bu çayın rejimi oldukça düzensizdir.
ERGENE IRMAĞI
Meriç ırmağının kollarından biridir. Uzunluğu 281 km. olan Ergene, Istıranca Dağları’nda Karatepe’nin eteklerinden doğar. Muratlı kasabasının aşağısında Çorlu Suyu ile birleşir. Alpullu, Pehlivanköy ve Uzunköprü’ nün önünden geçtikten sonra İpsala’nın kuzeyinde Meriç’ e karışır.
EGE BÖLGESİ’DEKİ AKARSULAR
GEDİZ IRMAĞI
Uzunluğu 350 km., akaçlama havzası 17 500km2 dir. Murat Dağı’nın batı ve kuzey yamaçlarından inen derelerin, Şaphane Dağı’ndan inen akarsularla bileşmesi ile oluşur. Dalgalı yaylalar içinde önce güneybatı sonra batı yönünde akar. Kunduzlu, Selende, Deliinis ve Demrek çaylarını, Kula kesiminden gelen suları aldıktan sonra güneye döner. Salihli yakınlarında dar bir boğazdan geçerek Gediz Ovası’ na iner. Ovayı geçerken de Alaşehir ve Kum Çaylarını alan Gediz, Manisa ve Menemen önünden bir delta ovasına çıkar. İzmir Körfezi’nin kuzeyinde Foça ile Çamaltı tuzlası arasından denize dökülür. Taşıdığı alüvyonlarla İzmir Körfezi’nin ağzını tıkama tehlikesini doğuran Gediz Irmağı’nın ağzı, 1886’ da batıya çevrilerek bugünkü yatağına oturtuldu.
BÜYÜK MENDERES IRMAĞI
Eski adı Maiandros olan Büyük Menderes, Banaz Çayı ve Küfi Suyu’nun kollarının birleşmesi ile oluşur. Sarayköy önünde ovaya çıkarak, Denizli önünden geçip Çürüksu’yla birleşir ve batıya doğru yönelir. Nazilli, Aydın, Söke kentlerinin önünden geçer, güneybatıya dönüp Ege Denizi’ ne dökülür. Uzunluğu 450 km., havzası 24 250 km2’dir. Büyük Menderes Menteşe yöresinden gelen Vandolas Çayı, Akçay ve Çine Suyu ile birleşip alüvyonlarıyla Söke’ ye dek uzanan bir ovayı doldurur.
KÜÇÜK MENDERES IRMAĞI
Bozdağı’ndan doğan akarsu, birleşen küçük kollarla büyüyerek güneye doğru iner. Beyder kasabası yakınlarında, Boz ve Aydın Dağları’nın birbirinden giderek açılan ve alçalan tepeleri arasındaki geniş havzasında batıya doğru akar. Torbalı yakınlarında güneye dönen akarsu, Selçuk önünde Ege Denizi’ ne delta yaparak dökülür. Uzunluğu 175 km.’dir. Irmak kışın kabarır ve sağanak yağışlar olduğunda, özellikle delta alanı üzerinde yatağından taşarak geçici bataklıklar oluşturur. Yazın ise, suları çok azdır. Getirdiği alüvyonlar tarihi Efes kentinin kıyıdan uzaklaşmasına neden olmuştur.
BAKIRÇAY
Gelenbe kuzeyinde Ömer Dağı’ndan doğar; Kırkağaç Ovası’nı, Soma’yı ve Bergama Ovası’nı geçerek Çandarlı Körfezi’nin kuzeyinde Ege Denizi’ ne dökülür. Uzunluğu 129 km.’dir.
İÇANADOLU BÖLGESİNDEKİ AKARSULAR
PORSUK ÇAYI
Sakarya Irmağı’nın en uzun kolu olan akarsuyun uzunluğu 448 km.’ dir. Kütahya’ da Dumlupınar’ın güneyinde Ahır Dağı’nın yamaçlarından doğan Bayatçık Deresi, Altıntaş ovasında Kızıltaş Suyu ile birleşerek Porsuk adını alır. Kuzeye doğru akan Porsuk Çayı Kütahya Ovası’nın doğusundan geçtikten sonra, kuzeydoğuya dönerek Eskişehir’ e girer, Eskişehir doğu-batı doğrultusunda akışını sürdüren Porsuk, Ankara il sınırını geçtikten hemen sonra Sakarya Irmağı’na dökülür. En önemli kolu Felent Çayı olan Porsuk üzerinde aynı adı taşıyan iki baraj kuruludur.
DELİCE IRMAĞI
Kızılırmak’ın kolu olup uzunluğu 426 km.’dir. Yukarı Kızılırmak bölümünde Akdağ’ın batı eteklerinden doğan derelerin birleşmesi ile Boğazlıyan Suyu adı altında ortaya çıkar. Şefaatlı İlçesi yakınında Kanak Çayı’nı, Fazıl Çelikli yöresinde Bozok (Yozgat) Çayı’nı, Kılıçözü, İnandık, Acısı derelerini alır. Kuzeye yöneldikten sonra Budaközü Çayı’nı alır. Kızılımak’a karışır. Az engebeli yerlerden, geniş bir vadi tabanına akar. Yaz sonunda suları iyice azalır.
KARADENİZ BÖLGESİNDEKİ AKARSULAR
KIZILIRMAK
Adını akarsu yatağının tabanında bulunan, 3. zaman ortalarında çökelmiş Kırmızı renkteki kumlu-killi tortudan alır. Sivas’ın Zara ilçesinin doğusundaki Kızıl ve Dumanlı Dağları’ndan kaynaklanır. Batıya doğru akarak İmranlı ve Zara önünden geçer. Hafik yönünde güneybatıya yönelir. Sivas’ın 2 km. güneyinde soldan Tecer Suyu’ nu, sağdan Kanlıırmak’ı alır. Daha sonra güneybatıya doğru akışını sürdüren Kızılırmak, Kayseri’nin 30 km. güneyinden geçer ve soldan Karasu’yu alır. Avanos önünde en güney noktasına varan ırmak, doğrultu değiştirir; önce batıya, Gülşehir önünde de kuzeye yönelir. Kırşehir’ in 17 km. güneyinden geçip kuzeye doğru akar. Bu bölgedeki darboğazlarda ırmak üzerinde iki büyük baraj kuruludur: Hirfanlı ve Kesikköprü barajlarından sonra güney-kuzey doğrultusunda Kalecik önlerinde kuzeydoğuya akar. Çankırı’nın güneydoğusunda, soldan Acısu ile, sağdan en uzun kolu olan Delice ırmakla bileşir. Kuzey Anadolu dağları arasından geçip Tosya Ovası’ndan gelen Devrek Çayı’nı aldıktan sonra set bir kıvrımla kuzeydoğuya döner ve Gökırmak’la birleşir. Hemen sonra keskin bir dirsekle önce güneydoğu, sonra kuzeydoğu doğrultusunda bir yaya çizen ırmak ormanlık dar boğazlardan geçer. Bafra önünde büyük bir delta ovası oluşturur ve tek bir kol halinde Bafra Burnu’ndan Karadeniz’ e dökülür. Akışı oldukça düzensiz olan ve havza alanı 78 180 km2, uzunluğu 1335 km.’ yi bulan Kızılırmak’ın suları yazın alçalarak Ağustos’ ta en düşük düzeye iner. Şubat ayından sonra sürekli yükselen su düzeyi Nisan ayında en yüksek noktasına ulaşır.
YEŞİLIRMAK
Sivas’ta Kösedağ’ın 2801 m. Yükseltili batı yamaçlarından kaynaklanan Tozanlı (Yeşilırmak), Tokat Dağları’ndan doğan Çekerek ve Gümüşhane’ den doğan Kelkit Irmağı’nın birleşmesi ile oluşur. Havzası 36114 km2dir. Tozanlı Çayı, Sivas ve Tokat illerinde aktıktan sonra, bir süre Tokat-Amasya il sınırını çizer. Önce Çekerek sonra Kelkit Irmağı ile birleşir. Samsun topraklarına girmeden önce Canik Dağları’nda küçük ovalar ve darboğazların yer aldığı ormanlık bir bölgeden geçer. Buradan sonra Çarşamba Ovası’na ulaşır ve Samsun il sınırları içinde kuzeye doğru akarak geniş bir delta oluşturur. Irmak, Çarşamba ilçesini ikiye bölerek ovanın kuzeydoğu ucundaki Civa Burnu’ndan Karadeniz’ e dökülür. Irmağın kıyıda oluşturduğu alüvyon deltasının alanı yaklaşık 1000km2’dir. Yeşilırmak havzası kuzeyde Karadeniz ve Çoruh, güneyde Fırat ve Kızılırmak, batıda Kızılırmak havzaları ile çevirilidir. Düzensiz akış, zaman zaman taşkınlara ve tarım alanlarının zarar görmesine yol açar. Havzada genellikle tütün ve şekerpancarı tarımı yapılır. Orta Yeşilırmak havzasında 3 büyük vadi vardır. Bu vadiler Karadeniz’ e doğru gidildikçe genişler ve Yeşilırmak Platosunun oluşturur. Platonun doğu ve güneyi yüksek dağlarla çevrilidir. Yeşilırmak’ın uzunluğu 519 km.’dir.
SAKARYA IRMAĞI
Afyonkarahisar’ın kuzeydoğusunda Emirdağ ve Beydağların eteklerinde küçük dereler ve Sakaryabaşı pınarı denen gür akışlı kaynak bölgesinden doğar. Önce kuzeye doğru akarak İç Anadolu Bölgesi’ ne girdikten sonra asıl vadisine iner ve doğuya doğru ilerlemeye başlar. Arayit Dağı’nı güney ve doğudan çevreleyerek kuzeye döner. Bu akış yönünde sol taraftan en uzun kolu Porsuk, sağ taraftan Ankara ve Kırmir çaylarını alan Sakarya, Sündiken Dağları’nı doğu ve kuzeyden çevreleyerek batıya döner. Batıya dönme yerinde kurulan Sarıyar Baraj’ı, gerisinde 48 km2’lik bir yapay göl oluştururken göl alanının az ilerisinde daha küçük ölçekli Gökçekaya baraj gölü başlar. Bilecik yakınlarında kuzeye döner. Bu yönde sağdan Göynük, soldan Göksu’yu alıp Geyve Boğazı’na girer. Buradan Adapazarı ovasına açılan ırmak, Sapanca Gölü’ nün fazla suyunu da alarak Karadenize’ e dökülür. Özellikle ilkbaharda çok bol su taşıyan Sakarya ırmağının 58 000 km2’lik bir su toplama alanı 824 km.’lik uzunluğu vardır.
ÇORUH IRMAĞI
Mescit dağ kütlesinin batı yamaçlarından doğup, önce güneybatı yönünde akar. Bayburt yakınlarında kuzeye doğru yönelir. Hart Ovası’nda Pulur Suyu’ nu aldıktan sonra, birden doğuya döner; Çoruh dağları arasında daralıp genişleyen oluk biçimindeki vadiden akarak kuzeydoğuya yönelir. Oltu Çayı’nın Tortum Suyu’ nu, Artvin yakınlarında Berta-Şavşat Suyu’nu aldıktan sonra kuzeybatıya döner ve Muratlı yakınlarında Gürcistan’a geçer. Kimi kesimler ulaşıma elverişli ırmağın Türkiye sınırları içerisindeki uzunluğu 450 km. dolayındadır.
DOĞU ANADOLU BÖLGESİNDEKİ AKARSULAR
ARAS IRMAĞI
Bingöl Dağı’ndan doğar. Erzurum-Kars yaylasının güneydoğusundan geçerek, doğuya yönelir. Soldan aldığı Arpaçayı ile sınır çizerek Hazar denizi’ ne dökülür. Aras’ın suyu ilkbaharda en yüksek seviyesine ulaşır, yaz sonunda alçalır. Erzurum’ un güneyindeki Karagöl, Nalbant, Palandöken, Yıldırım, Sakaltutan gibi dağlardan aldığı kollarla büyüyen Aras, Iğdır Ovası’nda Abaran, Zengi, Zengimar, Vadi, Nahcivan, Karasu gii çay ve ırmaklarla beslenir. Aras Irmağı’nın Türkiye toprakları içinde uzunluğu 548 km. bütün uzunluğu ise 1059 km.’dir.
KARASU
Murat Suyu ile birlikte Fırat’ ı oluşturan ırmağın uzunluğu 160 km.’dir. Erzurum Ovası’nın kuzeydoğusundaki Dumlu Dağı’ndan doğar, batıya doğru akarak Gürcü Boğazı’ndan geçip Erzurum Ovası’na iner. Ovanın batısında Serçene Deresi’ni aldıktan sonra Aşkale Boğazı’ndan Erzincan İl sınırına girer. Önce güneye sonra güneybatıya yönelerek Tercan düzlüklerini aşar. Tercan ilçesinin güneybatısında Tuzla Suyu’nu alır. Ardından batıya doğru akışını sürdürerek, Erzincan’ı baştanbaşa kat eder. Munzur Dağları’nın kuzeybatısından set bir dirsekle güneye döner. Keban’ın 12 km. kuzeyinde Murat Suyu ile birleşerek Fırat’ı oluşturur.
MURAT SUYU
Karasu ile birlikte Fırat Irmağı’nın oluşturan akarsu 722 km’dir. Van Gölü’ nün kuzeyinde Aladağ’ dan doğar. Bingöl Dağları’ndan inen Hınıs Suyu’nun Nemrut Dağları’ndan inen Karasu’ yun, Bingöl il topraklarında Gönük Çayı’nın, Elazığ topraklarında Harinket Suyu ve Munzur-Peri sularını aldıktan sonra Keban Baraj Gölü’ne dökülür.
BOTAN ÇAYI (ULUÇAY)
Hakkari’nin kuzeyindeki dağlık kesimlerden kaynaklanır. Siirt’ in güneybatısında Bitlis Çayı ile birleşir. Bu kesimlerde Buhtan Çayı ile de bilinen Botan Çayı güneye doğru yönelip Til yakınlarında Dicle Irmağı’na karışır. Uzunluğu 268 km.’dir.
GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİNDEKİ AKARSULAR
FIRAT
Anadolu’da doğup, Suriye’nin doğu bölgelerinden ve Irak’ tan geçip Elkurna’da Dicle ile birleşerek Şattülarap adı ile Basra körfezine dökülür. Tüm uzunluğu 2780 km., Türkiye sınırları içerisindeki uzunluğu 1263 km.’dir. Fırat, Karasu ve Murat suyunun birleşmesi ile oluşur. Karasu Erzurum’ un kuzeydoğusunda yer alan Dumlu Dağı’ından doğar. Erzurum ve Erzincan ovalarından, Munzur’un kuzeyindeki darboğazlardan geçerek Elazığ il sınırları içine girer. Murat Suyu Van Gölü’ nün kuzeyindeki Aladağ’ın kuzey eteklerinde doğar. Karaköse’ den geçtikten sonra Elazığ topraklarına girer. Bu iki ırmak Keban ilçesinin kuzeyinde 675 km2’lik Keban Baraj Gölü’ ne döküldükten sonra Fırat’ ı oluştururlar. Fırat önce güney, sonra güneybatı yönünde akar. Malatya Ovası’nın doğu kenarından geçerken Kuruçay ve Takmaçay’ını alır. Malatya, Elazığ sınırını izleyerek Gerger önlerinde Adıyaman’a girer. Kahda Suyu ve Göksu’u aldıktan sonra güneye yönelir. Carablus demiryolu köprüsü altından geçerek, Suriye’ ye girer. Burada ve Irak’ ta yarı çöl topraklarda akar, suları oldukça azalmış olarak Basra Körfezi’ne dökülür. Fırat’ın suları kışın yağışların etkisi ile yükselerek zaman zaman taşkınlara yol açar. Ekim ayına doğru oldukça azalır.
DİCLE IRMAĞI
Anadolu topraklarında doğup Diyarbakır ve Irak’tan geçtikten sonra Fırat Irmağı ile birleşip Şattülarap adı altında Basra Körfezi’ne dökülür. Tüm uzunluğu 1900 km. olan Dicle’ inin 523 km.’lik bölümü Türkiye sınırları içindedir. Elazığ’ın güneydoğusunda Gölcük Gölü’nden (Hazar Gölü) doğar. Maden Dağları’nı derin bir yarma vadiye geçtiği kesimlerde adı Maden Çayı’dır. Maden kasabasını geçtikten sonra güneye yönelerek Diyarbakır yakınında bir dirsek oluşturarak doğuya döner. Bu kesimde Anbar Çayı, Kuruçay, Hazro Çayı’nı, Raman dağı yakınlarında Batman Suyu’nu alarak doğuya doğru akışını sürdürür. Siirt’in güneybatısında en uzun kolu Botan Çayı’nı alarak güneye döner. Cizre kasabası önünden Habur Suyu kavşağına dek 40 km. boyunca Türkiye-Suriye sınırını çizerek Irak topraklarına girer. Aşağı Musul’ da Hakkari bölgesinden gelen büyük ve küçük Zap sularını alır. Basra’nın 64 km. yukarısında El-Kurna’ da Fırat’la birleşip Basra Körfezi’ne dökülür. Dicle’nin suları yağışın az olduğu yaz sonlarında azalır. Irmağın yukarı çığırında, dağlarda bulunan karların erimesiyle Nisan-Mayıs aylarında suları çoğalır. Bağdat yakınlarında ortalama debisi 1240 m3/s dir, bu kesimde kurak ve yağışlı mevsimler arasında büyük debi farkları görülür. Debisi ya sonunda 337 m3/s iken ilk baharda 3000 m3/s’yi aşar.