Ekonomik Faaliyetlerin Sınıflandırılması
İnsanların hayatlarını sürdürebilmek ve ihtiyaçlarını karşılayabilmek için yaptıkları etkinlikler ekonomik
faaliyet olarak adlandırılır. Ekonominin temeli üretimdir. Üretim ise ham maddenin işlenerek mamul maddenin
elde edilmesine kadar geçen süreçtir. Üretimin karşılığı ise üretilen malların tüketimidir. Yeryüzünde tarımla başlayan ekonomik etkinlikler zanaatla ve madencilikle çeşitlenmiş, zamanla mesleklerin sayısı artmıştır. Günümüzde onlarca meslek grubu ortaya çıkmıştır. Hâlen yeni meslek kolları ortaya çıkmaya devam ediyor. Öyle ki insanların birçoğunun duymamış olduğu çok sayıda meslek bulunmaktadır. Meslekler belirli gruplara ayrılarak sınıflandırılmaktadır. Bunlar birincil (Tarım), ikincil (Sanayi), üçüncül (Hizmet), dördüncül ve beşincil olmak üzere beş gruba ayrılmaktadır.
1- Birincil Ekonomik Faaliyetler (Tarım Sektörü)
Üretimin ilk aşaması ham madde elde etmektir. Birincil ekonomik faaliyetler, doğrudan doğa üzerinde yürütülür. Bu faaliyetlerden elde edilen ürünler genellikle sanayide ham madde olarak kullanılır. Günümüzde bu sektörde çalışan nüfus oranı giderek azalmaktadır.
• Tarım • Madencilik • Ormancılık • Hayvancılık • Balıkçılık
Ekme, dikme, biçme ve toplama gibi yollarla tahıl, sebze ve meyve üretme işlemleridir. Tarım, en eski ekonomik faaliyetlerden biridir. Ancak, ilk çağlardan bugüne tarımda uygulanan teknikler çok değişmiştir. Ayrıca her ülkede tarımsal üretimin aynı miktarda olduğunu da söyleyemeyiz. Sulama, ilaçlama, gübreleme ve makineleşme gibi modern yöntemlerin uyguladığı kalkınmış ülkelerde tarımsal verim çok yüksektir.
Büyükbaş ve küçükbaş hayvanlar, kümes hayvanları ve ipekböceği ile arı gibi böceklerden elde edilen hayvansal ürünlere yönelik yapılan faaliyetlerdir. Bu hayvanlardan elde edilen deri, yün, et, süt, yumurta, ipek ve bal gibi ürünler sayesinde temel ihtiyaçlarımızı karşılarız. Hayvanların evcilleştirilmesi sonucunda ortaya çıkan ve tarımla birlikte yapılan en eski ekonomik faaliyet olan hayvancılıkta da aynı tarımda olduğu gibi ülkeden ülkeye farklı verim elde edilmektedir. Hayvancılığın modern yöntemlerle yapıldığı kalkınmış ülkelerde, hayvan başına elde edilen et ve süt verimi daha yüksektir.
Okyanus, deniz, göl ve akarsu gibi su kaynaklarında avlanma, yapay oluşturulan alanlarda ise üretime dayalı balık elde etme işlemlerinin tümüdür. Norveç, İzlanda, Japonya gibi ülkeler için balıkçılık sadece yaygın bir ekonomik faaliyet değil, aynı zamanda kültürel bir unsurdur.
Kereste elde etmek, mobilya, kâğıt, kauçuk ve ilaç gibi birçok sanayi koluna ham madde sağlamak amacıyla gerçekleştirilen bir ekonomik faaliyettir.
Sanayi devrimi ile birlikte değer kazanan ve özellikle enerji üretimi için ham madde kaynağı sağlayan madencilik, yer altından ya da yer üstünden ekonomik değeri olan madenleri elde etme işlemlerinin tümüdür. Sanayi devriminde en değerli maden olarak kabul edilen taş kömürünün yerini günümüzde doğal gaz ve petrol almıştır. Nükleer enerjinin ham maddesi olan uranyum ve toryum da çok önemli madenlerdir. Altın ve elmas gibi madenler ise ilk çağlardan itibaren insanlar için değerini sürekli korumuştur. Yer altının yanı sıra yüzeye yakın yerlerde de madencilik faaliyetleri yapılır. İnşaat sektörü için ham madde olan mermer, kil ve kireç ocaklarını buna örnek olarak gösterebiliriz.
2- İkincil Ekonomik Faaliyetler (Sanayi Sektörü)
Ham maddenin işlenip insanların kullanabileceği ürünlere dönüştürüldüğü faaliyetlerdir. Bu tür ekonomik etkinlikte doğadan elde edilen ham maddeler belirli bir teknoloji kullanılarak çeşitli ürünlere dönüştürülür. Kalkolitik Dönem’de madenlerin ergitilmesi, başka madenlerle karıştırılarak çeşitli araç ve gereçlerin üretilmesi bu etkinliklerin başlangıcını oluşturmuştur. İkincil ekonomik etkinlikler, Sanayi Devrimi ile ileri bir boyuta ulaşmış ve yaygınlaşmıştır. Sanayi, enerji üretimi ve inşaat faaliyetleri ikincil ekonomik faaliyetler grubundadır.
• Kimya sanayi • Orman ürünleri sanayi • Makine sanayi • Enerji üretimi • Demir-çelik sanayi
• İnşaat ve bayındırlık • Dokuma sanayi • Taşa toprağa dayalı sanayi • Tarıma dayalı sanayi
Ham madde veya yarı işlenmiş maddelerin atölye ya da fabrikalarda işlenmesi ve kullanılabilir
hâle getirilmesi sürecidir. Sanayi, atölye tipi hafif sanayiden, tüm teknolojik imkânların kullanıldığı ağır sanayiye kadar geniş bir faaliyet alanıdır. Örneğin petrol ve türevi ham maddeler petrokimya fabrikalarında benzin, mazot, gübre, deterjan, lastik, boya gibi ürünlere dönüştürülmektedir. İmalata dayalı sanayi kolunda ise metal ham maddeler otomobil, beyaz eşya ve elektrikli ürünler hâline gelmektedir.
Doğadan elde edilen ya da hazır olarak bulunan doğal kaynakların enerjiye çevrilmesi sürecidir. Akarsular üzerine barajlar kurularak hidroelektrik enerji, sıcak su kaynaklarından jeotermal enerji, petrol, taş kömürü ve doğal gazdan termik enerji, uranyum ve toryumdan nükleer enerji elde edilmesi de ikincil ekonomik faaliyetler içerisinde yer almaktadır. Rüzgâr, dalga, gelgit gibi doğal olaylardan ve Güneş’ten de elektrik enerjisi elde etmek mümkündür.
Bir ülkedeki barınma, ulaşım, iletişim, sanayi, enerji, ticaret gibi tüm faaliyetlerin alt yapısı inşaat sektörü ile gerçekleşir. Bu ekonomik faaliyetlerin yürütüleceği kara, hava ve demir yolları, fabrikalar, alışveriş merkezleri, enerji santralleri ve barajların inşa edilmesi için inşaat sektörüne ihtiyaç vardır. Özellikle kalkınmakta olan ülkelerde tüm bu ekonomik faaliyetler gelişme aşamasında olduğu için bu tip ülkelerin her yanı şantiye alanı gibidir ve inşa edilmekte olan yapılarla doludur.
3- Üçüncül Ekonomik Faaliyetler (Hizmet Sektörü)
Ürünün doğrudan doğadan elde edilmediği, atölye ya da fabrikaya dayalı üretim süreci gerektirmeyen ancak Birincil ve ikincil ekonomik faaliyetler sonucunda üretilen ürünlerin tüketiciye ulaştırılması ve pazarlanması
ile ilgili ekonomik faaliyetlerin tamamıdır. Örneğin, pamuğun fabrikalarda işlenmesi sonucu ortaya
çıkan pamuklu bir elbisenin ulaşım araçlarıyla kent merkezlerine taşınması, toptancılar tarafından bu kentteki
mağazalara dağıtılması ve mağazalarda tüketicilere sunulması işlemlerinin tamamı üçüncül ekonomik
faaliyetlerdir. Günümüzde en fazla gelişme gösteren ekonomik sektördür.
Ülkelerin gelişme düzeyi arttıkça üçüncül ekonomik faaliyetlerin ülke ekonomisindeki oranı da artmaktadır. Günümüzde ekonomik faaliyetlerde meydana gelen değişime bağlı olarak üçüncül ekonomik faaliyetler içerisinde dördüncül ve beşincil ekonomik faaliyet alanları ortaya çıkmıştır.
•Eğitim • Bankacılık • Ticaret • Güvenlik •Sağlık • Sigortacılık • Turizm • Pazarlama
•Ulaşım • Basın-yayın • Yargı • Muhasebe
İkincil ekonomik faaliyetler sonucunda üretilen bir ürünün alınıp satılması yani pazarlanması sürecini kapsayan sektördür. Ticaret sayesinde üretilen bir ürün tüketiciye ulaştırılır. Günümüzde üretilip de ticareti yapılmayan bir ürün yok gibidir. En temel gıda ürünlerinin semt pazarlarında, bakkallarda ya da marketlerde satılmasından, son model otomobillerin bir ülkede üretilip başka ülkelerde satılmasına kadar aklınıza gelebilecek her ürünün iç ve dış ticareti yapılmaktadır. Ticareti yapılan ürünlerin fazlalığı rekabeti, rekabet ise satış yöntemleri ve reklam araçlarını geliştirmiştir.
Ulaşım sektörü, yolcu ve yük taşımacılığını içerisine alan geniş bir yelpazeye sahiptir. Kara, deniz, demir ve hava yolu ulaşımı olmak üzere dört ana gruba ayrılmaktadır.
Günümüzde Dünya için neden “küresel köy” kavramı kullanılmaktadır, düşündünüz mü? Bir bilginin Dünya’nın en uzak bölgelerine ulaşması bile artık saniyelik bir olaydır. Cep telefonuyla hiç beklemeden başka bir ülkedeki akrabanızla rahatlıkla konuşabiliyoruz. Başka bir ülkedeki arkadaşınızla bilgisayarınızdan görüntülü konuşma yapabiliyoruz. Başka bir şehirdeki futbol maçını canlı olarak izleyebiliyoruz. İşte bunların tamamını iletişim sayesinde rahatlıkla gerçekleştirebiliyoruz.
UYARI: Her ne kadar üçüncül ekonomik faaliyetler içerisinde yer alsa da ulaşım ve iletişim sektörleri tüm diğer ekonomik faaliyetlerle iç içe geçmiş durumdadır. Günümüzde hiçbir ekonomik faaliyet ulaşım ve iletişim sektörleri olmadan ayakta duramaz. Örneğin üretilen bir ürünün ticareti yapılacaksa bu ürünün ülke içine ya da dışına mutlaka taşınması da gereklidir. Reklamsız bir ürüne talep az olacağına göre üretilen ürünün reklamını yapmak için mutlaka iletişim araçlarına ihtiyaç vardır. Bu nedenle ulaşım ve iletişim tüm ekonomik faaliyetlerle ilişkilidir. Ancak ulaşım ve iletişim sektörlerinde çalışan insanlar genel anlamda topluma hizmet sundukları için üçüncül ekonomik faaliyet grubu içerisinde yer alırlar.
Turizm, günümüzde ülkelerin en fazla önem verdiği ekonomik sektörlerdendir. Üçüncül ekonomik faaliyetler içerisinde de hem elde edilen gelir hem de ülke insanlarına geniş alanlarda sağladığı istihdam nedeniyle önemi büyüktür. Son yıllarda çeşitlenen turizm türleri içerisinde en önemlileri yaz, kış, kültür ve sağlık turizmleridir.
4- Dördüncül Ekonomik Faaliyetler
Bu ekonomik etkinlik yakın zamanda ortaya çıkmış iş kollarındandır. Çünkü bu alan, teknoloji çağına özgüdür. İleri düzeyde gelişmiş ülkeler veya şirketlerde kısaca Ar-Ge olarak tanımlanan araştırma, geliştirme birimleri oluşturulmaktadır. Bu birimlerdeki insanlar bilgi toplama, işleme, değiştirme ve yayma işiyle uğraşmaktadırlar. Coğrafi bilgi sistemlerinden yararlanma, bu alan için büyük bir önem taşımaktadır. Üniversiteler, bilişim teknolojileri ve araştırma merkezleri bu faaliyetler kapsamında değerlendirilebilir.
• Grafik- tasarım hizmetleri
• Online (çevrim içi) hizmetler
• Ağ işletmenliği
• Reklam yayıncılığı
• Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS)
5- Beşincil Ekonomik Faaliyetler
Dördüncül ekonomik faaliyetlerden elde edilen bilginin temeline dayanan karar verme faaliyetleri olarak tanımlanabilir. Büyük işletme ve şirketlerin yöneticileri ile ülke yönetiminde söz sahibi olan insanları beşincil ekonomik faaliyetlerde çalışan kişilere örnek olarak gösterebiliriz.
• İcra kurulu başkanlığı (CEO)